Bouwen met houtskeletbouw
Houtskeletbouw in detail. Wat zijn de voor- en nadelen? Hoe verhoudt het zich tot andere bouwwijzen?
Vroegere ervaringen met houtbouw
Houtskeletbouw heeft voor veel mensen een negatieve associatie. Dat komt omdat in het verleden houtskeletbouwwoningen goedkoop en snel werden gebouwd. Het voldeed aan de eisen van die tijd, maar dat waren dus dunne buitenwanden met weinig isolatie. Er werd veel spaanplaat toegepast en soms ook asbest. Resultaat van deze vroegere bouwwijze was: gehorige woningen, die zomers enorm warm werden. Wat veel mensen niet weten is dat je ook nog eens flink ziek kunt worden van de formaldehyde die destijds in de spaanplaatwanden verwerkt zaten. Ook was het onderhoud aan de buitenzijde vaak een probleem in die tijd.
Naast deze minder goede ervaringen met houtskeletbouw bestaat er in Nederland geen houtbouwcultuur, zoals in Scandinavische landen of landen rondom de Alpen. In Nederland zijn de meeste huizen van steen. Dat komt waarschijnlijk vanwege de makkelijk te winnen rivierklei, waaruit bakstenen worden gemaakt.
Ondanks deze ervaringen met houtskeletbouw in Nederland uit het verleden is houtbouw aan een opmars bezig. Dat komt vooral vanwege de positieve impact van houtbouw op energie, grondstoffengebruik en gezondheid, ten opzichte van traditionele bouwwijzen.
Voordelen van houtskeletbouw
Een voordeel van houtbouw is dat tussen de dragende staanders een flinke laag isolatie kan worden aangebracht. Daarmee blijft de dikte van de buitenschil van een woning beperkt, maar is de isolatiewaarde erg hoog. Door dit dikke pakket isolatie is, met de juiste isolaties, de opwarming in de zomer geen probleem meer en is de geluidisolatie van de buitenschil ook prima.
Vaak wordt gedacht dat houtbouw brandgevaarlijk is. In de praktijk blijkt echter dat hout één van de meest brandveilige bouwmaterialen is. Hout brand weliswaar gemakkelijk maar vormt vervolgens een beschermlaag van koolstof, zodat de binnenkant van de houtconstructie zeer lang stabiel blijft. Beton en steen zullen vaak verbrokkelen en staal vervormt.
Een ander voordeel van houtbouw is dat het zeer geschikt is om natuurlijke ademende isolaties toe te passen. Verder is de CO2 balans zeer goed: een houten gebouw neemt vaak zelfs meer CO2 op, dan dat het uitstoot. Tenslotte is hout een hernieuwbare grondstof. Het is circulair, door de biologische kringloop van de natuur.
Belangrijke voordelen:
- Damp-open constructies
- Natuurlijke isolaties
- Goede warmte accumulatie in de zomer
- Zeer goede isolatiewaarde in de winter
- CO2 opnemend
- Brandveilig
- Circulair in de biologische kringloop
Nadelen
De hoogwaardige goed geïsoleerde houtbouw met natuurlijke isolatie is wat duurder dan kalkzandsteen of beton met synthetische isolatie. Dat komt onder andere omdat er minder vraag naar deze vormen van bouwen is dan traditionele bouwwijzen. Als houtbouw vaker toegepast gaat worden, zal het kostenverschil kunnen verdwijnen.
Een ander nadeel van hout is de lagere massa dan van steenachtige en betonachtige materialen. Een houten vloer heeft minder massa dan een betonnen vloer en zal dus moeilijker geluiddicht te krijgen zijn. Het is wel mogelijk, maar dat is bewerkelijker en daarmee in verhouding duurder dan een betonnen voer.
Daarnaast is de hogere vochtgevoeligheid een aandachtspunt. Het is daarom belangrijk dat de details van de woning bij daken en op maaiveldhoogte heel zorgvuldig worden uitgevoerd. Dat is met steenachtige materialen veel minder een probleem. Ook bij steen of beton is vocht overigens schadelijk. Niet wat betreft de dragende werking maar in verband met schimmelvorming wat zeer ongezond is. Er zijn landen waar een woning met schimmel al snel onbewoonbaar wordt verklaard!
Houtskeletbouw en CLT
In oktober 2019 kwam VPRO Tegenlicht met een uitzending over houtbouwers. Daarin worden de voordelen van houtbouw uitgelegd.
Er zijn diverse verschillen tussen houtskeletbouw (HSB) en massief houtbouw (CLT =Cross Laminated Timber / KVH =Kruislings Verlijmd Hout / KVH= Konstruktions Voll Holz).
Belangrijkste voordeel van CLT is dat het in twee richtingen sterk is en daardoor constructief veel vrijheid geeft. Als een ontwerper die volledige vrijheid nodig heeft (zoals ook bij hoogbouw), dan is CLT een interessanter alternatief dan HSB. Echter, in de meeste gevallen is CLT minder efficiënt dan HSB. De wanden zijn volledig van hout, terwijl dat constructief niet nodig is. HSB heeft gemiddeld 50% minder hout nodig dan CLT.
CLT bestaat meestal uit kruislings verlijmde houten lagen. De lijm
is synthetisch en in dat geval kan CLT aan het eind van de levensduur
dus niet volledig terugvloeien in de biologische kringloop. Het is een
composiet en valt daarmee eerder in de technische, dan in de biologische
kringloop van de circulaire economie. Bij hergebruik is het daarbij nog
maar de vraag of het nieuwe ontwerp dezelfde afmetingen en sparingen
heeft als het oude ontwerp. Hergebruik zal bij CLT dus naar verwachting
beperkt zijn tot kleiner gemaakte onderdelen. HSB met daartussen
isolatiematerialen is veel beter in onderdelen her te gebruiken en terug
te brengen in de biologische kringloop.
* Er bestaan overigens CLT varianten zonder lijm waarbij de houten lagen met deuvels aan elkaar worden verbonden.
Er wordt gezegd dat CLT meer CO2 opname heeft dan HSB. Dat is mede afhankelijk van de isolatie die bij HSB voor het hout in de plaats komt. Daarnaast kun je je afvragen waarom je extra hout zou toepassen alleen vanwege CO2 opname. Minder hout toepassen en de bomen niet kappen is wellicht nog beter.
Als positief effect van CLT wordt de afwerking genoemd. Goed om te
weten is dat CLT in bijvoorbeeld Oostenrijk wordt gebruikt zoals wij in
Nederland kalkzandsteen gebruiken. Daar is het dus een
ruwbouw materiaal. In Nederland gebeurt het vaak dat deze ruwbouw
afwerking als afbouw wordt toegepast. Overigens kun je met dunner
plaatmateriaal vrijwel dezelfde uitstraling met HSB behalen, als met CLT.
Voordelen HSB ten opzichte van CLT
- Bij normale toepassingen meestal goedkoper
- Meer dampopen buitengevel
- Dunnere buitengevel met dezelfde isolatiewaarde
- HSB is circulair en CLT veel minder
Nadelen van HSB ten opzichte van CLT
- Bij hoogbouw en ingewikkelde constructies minder geschikt
- CLT wordt als afbouwafwerking toegepast