Geen aanbesteding, maar samenwerken in bouwteam
Het is nog altijd gebruikelijk om meerdere aannemers een prijs op te laten geven voor een bouwproject, vanuit de overtuiging dat het bouwers scherp houdt in prijs en efficiënt is in bouwen. Het effect is echter tegenovergesteld.
Aanbestedingen hebben geen (meer)waarde
Als een aanbesteding wordt gehouden voor een nieuwbouw project, of bijvoorbeeld verbouwing of renovatie moet er vooraf goed uitgewerkt worden wat er precies gevraagd wordt en hoe het bouwwerk er uiteindelijk uit moet zien. Hoe duidelijker de uitgangspunten vooraf zijn, des te minder discussie achteraf. Een architect of bouwdeskundige zal een bestek (omschrijving van werkzaamheden en materialen) en een bestektekening (uitgewerkt definitief ontwerp) maken. Vervolgens gaat een aantal aannemers een berekening maken van de bouwkosten.
Iedere aannemer vraagt een prijs bij verschillende leveranciers en onderaannemers aan en al deze partijen gaan vervolgens zelf ook weer diverse leveranciers benaderen. Het doel van al deze partijen is die ene partij te vinden die een lagere prijs rekent dan de anderen, waardoor de kans groter wordt om uiteindelijk de goedkoopste te zijn.
Omdat er daardoor zoveel partijen aan het rekenen zijn voor een aanbesteding lopen de gezamenlijke begrotingsuren flink op. Dat kan voor alle partijen samen wel uitkomen op 10-15% van de aanneemsom. Alleen slechts een aantal partijen zal daadwerkelijk het werk gaan uitvoeren. De rest heeft voor niets gerekend. De opdrachtgever heeft dan wel de laagste prijs gekregen, maar de loonkosten voor het uitrekenen daarvan zijn niet in die prijs opgenomen. Het zijn uren waar geen waarde tegenover staat. Daarmee betaalt de maatschappij dus indirect de kosten.
Andere contractvormen
Emeritus hoogleraar Hennes de Ridder van de TU Delft heeft in het verleden heel helder de eigenschappen van de bouwwereld aangegeven:
- Prijsvechters
- Verdienen met meerwerk
- Geen innovatie
- Prutser krijgt werk
- Klantontevredenheid
- Geen waarde toevoeging
In de normale wereld bepaalt de producent het product. Denk aan kleding en bijvoorbeeld telefoons. De leverancier is specialist en ontwikkelt een steeds beter product. In de bouwwereld daarentegen bepaalt de klant wat de aannemer moet leveren.
Om vraag en aanbod beter op elkaar af te stemmen kan er in plaats van een aanbesteding ook gewerkt worden in een bouwteam (private domein) of met geïntegreerde contracten (publieke domein).
Bij een bouwteam vindt er eerst selectie van een aannemer plaats, die vervolgens in overleg met de opdrachtgever en de architect en samen met onderaannemers een begroting gaat maken. De opdrachtgever krijgt inzicht in de kosten van de verschillende keuzes en de deskundigheid van elke partij in het bouwteam wordt volledig benut. Er zijn vrijwel geen verspilde begrotingskosten.
Bij een geïntegreerd contract is een deel van het ontwerp, uitvoering, exploitatie en zelfs sloop een mogelijkheid om in het contract op te nemen. De opdrachtgever (publieke sector) zal bij verschillende aannemers de vraag neer (moeten) leggen een aanbieding te doen. Dat gaat niet altijd meer op basis van een bestek, maar eerder op basis van een functionele specificatie (vastgelegd product) of systems engineering (vastgelegd proces). Helaas zullen er bij een aanbesteding van een geïntegreerd contract nog steeds verspilde loonkosten zijn voor de consortia die niet de opdracht krijgt. Echter is het wel een manier om de partijen meer te laten meedenken en innovatief te laten zijn. De maatschappij eist van de overheden dat er concurrentie is tussen de aanbieders en de maatschappij zal daar dan ook de (indirecte) maatschappelijke kosten voor dragen.
Uit eten op de bouwmanier
Dezelfde hoogleraar Hennes de Ridder maakte een mooie vergelijking van een aanbesteding met uit-eten-gaan.
Dat gaat ongeveer zo (vrije vertaling):
Stel, je wilt op zaterdagavond uit eten en je doet dat op de bouwmanier. Je begint op zaterdagmorgen met het maken van een recept. Dat lukt je toch niet helemaal alleen en je nodigt een culinair ontwerper en een voedingsdeskundige uit. Het kost wel wat extra, maar dan kun je vervolgens proberen bij de restaurants een scherpere prijs af te dingen.
Daarna loop je de stad in en ga je het recept afgeven bij een stuk of wat restaurants. Je vraagt of ze de laagste prijs willen opgeven op basis van je recept en dat je vanavond wilt komen eten bij de laagste aanbieder. De verschillende restaurants gaan aan de slag. Sommige denken: ‘wat een raar recept, het klopt niet helemaal’. Maar toch gaan ze een prijs opgeven en proberen jou als klant binnen te halen. Met wat extra’s en de duurdere drankjes is het misschien toch interessant. De koks zoeken goedkope ingrediënten of ze hebben nog wat ingrediënten die nèt over datum zijn. De bediening moet de fooi maar inleveren en uiteindelijk komen ze op een scherpe prijs uit.
’s Middags komen de prijzen binnen en kies jij voor de laagste aanbieder. Je bent blij dat je voor zo weinig geld uit eten kunt. ’s Avonds ga je uit eten, maar je bent wel een beetje gespannen. Zal het zo lekker zijn als je het hebt voorgesteld? De borden zijn niet helemaal schoon en de sfeer is niet geweldig, maar dat was je ook zelf vergeten bij het recept te benoemen. De bediening heeft nog wat suggesties om het lekkerder te maken. Dat kost wat meer, maar dat doe je toch maar. Uiteindelijk kom je met een verzadigd gevoel thuis.
Was dit de beste manier om uit eten te gaan? Of wil je juist verrast worden in een gezellig restaurant naar keuze, met een kok die gespecialiseerd is in culinaire hoogstandjes?
Is een bouwteam duurder?
Als een aannemer in een bouwteam een prijs opgeeft zal de prijs waarschijnlijk hoger zijn dan bij een aanbesteding. Daar tegenover staat dat de aannemer meer verantwoordelijkheid draagt voor een goed eindresultaat. Ook zijn er minder voorbereidingskosten nodig voor het maken van een bestek en tekeningen.
De architect begint met een voorlopig ontwerp en op basis daarvan zal het bouwteam de eerste begroting gaan maken. Door te werken met een open begroting en een reëel taakstellend budget worden er samen met de klant keuzes gemaakt en past het definitieve ontwerp bij de wensen van de klant binnen het gevraagde budget.
Tijdens de uitvoering is de aannemer verantwoordelijk voor de zelf afgesproken kwaliteit en zijn de controle kosten van een bouwopzichter of directievoerder niet nodig. Per saldo ontvangen de bouwteamleden een eerlijke prijs en zijn er geen onnodige kosten voor prijsvorming en controle nodig.